Nadstaw uszy czyli zabawy rozwijające percepcję słuchową

Właściwie rozwinięta percepcja słuchowa jest niezwykle istotna w procesie czytania i pisania. Nie chodzi tu jednak o potocznie nazywane problemy ze słuchem u dzieci, a o trudności z analizą i syntezą słyszanych dźwięków co ma swoją podstawę w strukturach mózgu. Deficyty percepcji słuchowej objawiają się w trudnościach z różnicowaniem dźwięków w-f, s-z, b-p, k-g, co jest widoczne np. w pisaniu dyktand gdzie dziecko zapisuje słowo "koza" zamiast dyktowanego "kosa". Problem stanowi także tworzenie rymów, zapamiętywanie wierszyków i piosenek czy dni tygodni i pór roku w odpowiedniej kolejności. Szczegółowo temat został przeze mnie opisany w zakładce trudności z czytanie, pisaniem i liczeniem.

Ćwiczenia percepcji słuchowej są dla dzieci niezwykle przyjemne, dzięki czemu są dla nich po prostu zabawą, a nie żmudnymi zadaniami, które trzeba wykonać. Dziś przedstawię kilka ćwiczeń na materiale aliterowym.

Do ćwiczeń można wykorzystać gotowe pomoce, które są dostępne w księgarniach, ale równie dobrze, przy niewielkim wysiłku można stworzyć własne pomoce.

Przykładem gotowych pomocy są Zagadki obrazkowo -  dźwiękowe np. "Odgłosy przyrody" lub "Dźwięki naszego otoczenia" proponowane przez wydawnictwo Harmonia. W publikacjach znajduje się 20 zagadek. Każda zagadka składa się ze ścieżki dźwiękowej (nagranej na płycie CD) oraz kart ze zdjęciami. Jedna zagadka to trzy dźwięki. Poszczególne karty są ponumerowane od 1 do 20, aby ułatwić ich identyfikację i rozłożenie. Zabawa polega na tym, że rodzic rozkłada dziecku 3 karty z zagadki nr 1 i puszcza ścieżkę dźwiękową nr 1. Dziecko układa dźwięki, które usłyszało po kolei np. słyszy odkurzacz - układa zdjęcie odkurzacz, słyszy pralkę - układa zdjęcie pralki, słyszy suszarkę - układa zdjęcie suszarki. Następnie odwraca wszystkie zdjęcia i sprawdza czy obrazek na odwrocie został ułożony poprawnie. Tak samo postępujemy z kolejnymi zagadkami.

Nie trzeba wykonywać wszystkich zagadek jednorazowo. Proponuję wykonać 5 zagadek jednorazowo. 

W zasobach internetu można również znaleźć darmowe nagrania np. dźwięki instrumentów. Przy odrobinie chęci można wykonać samodzielnie zagadki.

Naśladowanie przez dziecko usłyszanego rytmu

Naśladowanie usłyszanego rytmu jest zadaniem bardzo prostym do wykonania. Rodzic zapisuje na kartce kilka przykładowych rytmów np.:

 .    ..   ...

.   ..   .   ..

..   ....   .   .

... .. .   .

Jedna kropka oznacza jedno stuknięcie. W wystukiwanym rytmie należy pamiętać o wyraźnym wykonywaniu przerw między rytmami. Rodzic wystukuje rytm, a dziecko powtarza usłyszaną i zapamiętaną sekwencję. Do wystukiwania rytmu wystarczy długopis lub ołówek.

Odwzorowanie przez dziecko usłyszanego rytmu

Dziecko układa zapamiętany rytm, który wcześniej został wystukany przez rodzica przy pomocy patyczków lub zapałek. 

Przykładowo: rodzic wystukuje rytm  .    ..   ..    .  

dziecko wysłuchuje i obrazuje za pomocą zapałek:

Przetwarzanie usłyszanego rytmu na sekwencję figur/obrazków
Kolejne ćwiczenie opierające się na wysłuchiwaniu rytmu polega na wystukaniu rytmu przez rodzica i ustaleniu z dzieckiem, że gdy usłyszy 1 stuknięcie wykłada np. trójkąt, gdy usłyszy 2 stuknięcia wykłada np. kwadrat, a gdy usłyszy 3 stuknięcia wykłada np. koło.

Przykładowo: rodzic wystukuje rytm ..  ...  ..  .    
dziecko wysłuchuje, zapamiętuje i odwzorowuje:

Można oczywiście zastosować różne symbole, figury geometryczne lub obrazki np. zwierząt, aby urozmaicić zabawę. Warto rozpocząć od prostszych przykładów np. dwóch elementów, później trzech i dalej utrudniać zadanie w zależności od możliwości dziecka.

Przetwarzanie usłyszanej sekwencji dźwięków na sekwencję figur/obrazków 
Bardziej wymagającym zadaniem jest przetwarzanie usłyszanej sekwencji dźwięków na sekwencję figur lub obrazków. Ćwiczenie to polega na napełnieniu 3 kubeczków plastikowych (nieprzezroczystych, tak aby dziecko nie mogło zobaczyć zawartości) drobnymi przedmiotami, generującymi po ich potrząśnięciu różne dźwięki. Mogą to być np. groch, małe kamyki lub muszelki, spinacze, monety. Następnie przyporządkowujemy dźwięki do symboli np. gdy dziecko usłyszy groch wykłada trójkąt, gdy usłyszy kamyki wykłada kółka, gdy usłyszy spinacze wykłada kwadrat. Ważne jest, aby zademonstrować dziecku dane dźwięki, tak aby umiało je zidentyfikować. 
Na początek prosimy dziecko o wykładanie figur od razu po usłyszeniu pojedynczego dźwięku, a następnie utrudniamy zadanie prosząc o wysłuchanie sekwencji dźwięków, a później odtworzenie jej przy pomocy figur. 
Zamiast figur można zastosować dowolne symbole lub obrazki.

Wszystkie ćwiczenia warto wykonywać z dzieckiem naprzemiennie tzn. raz dziecko wysłuchuje i odwzorowuje rytm, a kolejnym razem następuje zamiana ról i to rodzic wysłuchuje i odwzorowuje rytm.